श्रीराम समर्थ !!!

मला वाटतें अंतरिं त्वां वसावें | तुझ्या दासबोधासि त्वां बोधवावें |

अपत्यापरी पाववी प्रेमग्रासा | महाराजया सदगुरू रामदासा ||

Tuesday, November 30, 2010

||दशक पहिला : स्तवननाम ||१|| समास चवथा : सदगुरुस्तवन





||दशक पहिला : स्तवननाम |||| समास चवथा : सदगुरुस्तवन      


||श्रीराम ||

आतां सदगुरु वर्णवेना| जेथें माया स्पर्शों सकेना |
तें स्वरूप मज अज्ञाना| काये कळे ||||

न कळे न कळे नेति नेति| ऐसें बोलतसे श्रुती |
तेथें मज मूर्खाची मती| पवाडेल कोठें ||||

मज न कळे हा विचारुदुऱ्हूनि माझा नमस्कारु |
गुरुदेवा पैलपारु| पाववीं मज ||||

होती स्तवनाची दुराशा| तुटला मायेचा भर्वसा |
आतां असाल तैसे असा| सद्गुरु स्वामी ||||

मायेच्या बळें करीन स्तवन| ऐसें वांछित होतें मन |
माया जाली लज्यायमान| काय करूं ||||

नातुडे मुख्य परमात्मा| म्हणौनी करावी लागे प्रतिमा |
तैसा मायायोगें महिमा| वर्णीन सद्गुरूचा ||||

आपल्या भावासारिखा मनीं| देव आठवावा ध्यानीं |
तैसा सद्गुरु हा स्तवनीं| स्तऊं आतां ||||

जय जया जि सद्गुरुराजा| विश्वंभरा बिश्वबीजा |
परमपुरुषा मोक्षध्वजा| दीनबंधु ||||

तुझीयेन अभयंकरें| अनावर माया हे वोसरे |
जैसें सूर्यप्रकाशें अंधारें| पळोन जाये ||||

आदित्यें अंधकार निवारे| परंतु मागुतें ब्रह्मांड भरे |
नीसी जालियां नंतरें| पुन्हां काळोखें ||१०||

तैसा नव्हे स्वामीराव| करी जन्ममृत्य वाव |
समूळ अज्ञानाचा ठाव| पुसून टाकी ||११||

सुवर्णाचें लोहो कांहीं| सर्वथा होणार नाहीं |
तैसा गुरुदास संदेहीं| पडोंचि नेणे सर्वथा ||१२||

कां सरिता गंगेसी मिळाली| मिळणी होतां गंगा जली |
मग जरी वेगळी केली| तरी होणार नाहीं सर्वथा ||१३||

परी ते सरिता मिळणीमागें| वाहाळ मानिजेत जगें |
तैसा नव्हे शिष्य वेगें| स्वामीच होये ||१४||

परीस आपणा ऐसें करीना| सुवर्णें लोहो पालटेना |
उपदेश करी बहुत जना| अंकित सद्गुरूचा ||१५||

शिष्यास गुरुत्व प्राप्त होये| सुवर्णें सुवर्ण करितां न ये |
म्हणौनी उपमा न साहे| सद्गुरूसी परिसाची ||१६||

उपमे द्यावा सागर| तरी तो अत्यंतची क्षार |
अथवा म्हणों क्षीरसागर| तरी तो नासेल कल्पांतीं ||१७||

उपमे द्यावा जरी मेरु| तरी तो जड पाषाण कठोरु |
तैसा नव्हे कीं सद्गुरु| कोमळ दिनाचा ||१८||

उपमे म्हणों गगन| तरी गगनापरीस तें निर्गुण |
या कारणें दृष्टांत हीण| सद्गुरूस गगनाचा ||१९||

धीरपणे.म् उपमूं जगती| तरी हेहि खचेल कल्पांतीं |
म्हणौन धीरत्वास दृष्टांतीं| हीण वसुंधरा ||२०||

आतां उपमावा गभस्ती| तरी गभस्तीचा प्रकाश किती |
शास्त्रें मर्यादा बोलती| सद्गुरु अमर्याद ||२१||

म्हणौनी उपमे उणा दिनकर| सद्गुरुज्ञानप्रकाश थोर |
आतां उपमावा फणीवर| तरी तोहि भारवाही ||२२||

आतां उपमे द्यावें जळ| तरी तें काळांतरीं आटेल सकळ |
सद्गुरुरूप तें निश्चळ| जाणार नाहीं ||२३||

सद्गुरूसी उपमावे.म् अमृत| तरी अमर धरिती मृत्यपंथ |
सद्गुरुकृपा यथार्थ| अमर करी ||२४||

सद्गुरूसी म्हणावें कल्पतरु| तरी हा कल्पनेतीत विचारु |
कल्पवृक्षाचा अंगिकारु| कोण करी ||२५||

चिंता मात्र नाहीं मनीं| कोण पुसे चिंतामणी |
कामधेनूचीं दुभणीं| निःकामासी न लगती ||२६||

सद्गुरु म्हणों लक्ष्मीवंत| तरी ते लक्ष्मी नाशिवंत |
ज्याचे द्वारीं असे तिष्टत| मोक्षलक्ष्मी ||२७||

स्वर्गलोक इंद्र संपती| हे काळांतरीं विटंबती |
सद्गुरुकृपेची प्राप्ती| काळांतरीं चळेना ||२८||

हरीहर ब्रह्मादिक| नाश पावती सकळिक |
सर्वदा अविनाश येक| सद्गुरुपद ||२९||

तयासी उपमा काय द्यावी| नाशिवंत सृष्टी आघवी |
पंचभूतिक उठाठेवी| न चले तेथें ||३०||

म्हणौनी सद्गुरु वर्णवेना| हे गे हेचि माझी वर्णना |
अंतरस्थितीचिया खुणा| अंतर्निष्ठ जाणती ||३१||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे सद्गुरुस्तवननाम समास चवथा ||||१. ४



श्रीसदगुरु वर्णनातीत आहे :
आतां सदगुरुंचे स्तवन करायचें. पण श्रीसमर्थ म्हणतात कीं सदगुरुच्या स्वरूपाला माया स्पर्श करूं शकत नाहीं. आपलें सगळें ज्ञान मायेच्या कक्षेंतील असतें. त्यामुळें सदगुरुस्वरूप आपल्यासारख्या अज्ञानी माणसाला कळणें शक्य नसतें. म्हणून सदगुरुचें वर्णन करतां येत नाहीं. श्रुति ही आत्मविद्येची आई आहे. परमात्मस्वरूपाचें वर्णन करण्यास तिनें प्रयत्न केला. पण अखेर "तें स्वरूप कळत नाहीं ; तें असें नव्हे, असें नव्हे'' याप्रमाणें बोलून नाईलाजानें गप्प बसली. तेथें आपल्यासारख्या मूर्खाची बुध्दि त्या स्वरूपाचें आकलन कसें करील !

सदगुरूस्वरूपाचा विचार मला कळत नाहीं म्हणून मी त्याला दुरुंचे नमस्कार करतो. श्री समर्थ प्रार्थना करतात कीं "हे गुरुदेवा, मायेच्या कक्षेंतून मला पलीकडे न्या"  

मायेच्या सहाय्यानें सदगुरुचें वर्णन :
सदगुरूची स्तुति करावी अशी खरोखर अशक्य आशा मी धरली. ती सफल होण्यास माया मदत करील असा भरवंसा मला होता. पण तो फोल ठरला. मग इतकेंच सांगतो कीं "अहो सदगुरुस्वामी तुम्ही असाल तसें असा. मायेच्या बळाची मदत घेऊन तुमचें स्तवन करावें अशी मनापासून इच्छा होती. पण तुमचें नांव काढल्यावर माया लाजली आणि मागें सरली. मग मला कांहीं करतां येईना. हें सगळें खरें आहे. परंतु मुख्य परमात्मा आकलन होत नाही म्हणून त्याची प्रतिमा करावी लागते. त्याचप्रमाणें सदगुरुस्वरूप अनाकलनीय आहे तरी मायेची मदत घेऊन त्या स्वरूपाचा महिमा मी वर्णन करीन. जशी ज्याची भावना तशी देवाची कल्पना करून माणूस त्याचें चिंतन करतो. या नियमास अनुसरून मी आतां सदगुरूची वंदना करतो.  

श्री समर्थानीं केलेलें सदगुरुचें स्तवन :
विश्वाला भरून उरणारा, विश्वाचें मूळ, सर्वोत्तम पुरुष. मोक्षाची विजयपताका, आणि दीनांचा मित्र असा जो सदगुरु, त्याचा जयजयकार असो.   

सूर्यप्रकाशाची उपमा :
सूर्याच्या प्रकाशानें अंधार पळून जातो. त्याचप्रमाणें सदगुरुचा अभयहस्त ज्याच्या मस्तकीं राहतो, त्याची कृपा ज्याच्यावर होते, त्याच्यावर असलेला या अनावर मायेचा अमंल नाहींसा होतों.

उपमेंतील उणेपणा :
सूर्यप्रकाश असतो तर तोपर्यंत अंधार नसतो हें खरे. पण सूर्यास्त होऊन त्याचा प्रकाश लोपला कीं, रात्र होते आणि पुन: अंधार ब्रह्मांडांत भरतो. सदगुरु स्वामीराजा तसा नाही. अज्ञानाला तो मुळासकट उपटून टाकतो. त्याचा ठावठिकाणा साफ नाहिंसा करतो. त्यामुळें जीव जन्ममृत्यूच्या चक्रांतून सुटतो.
  
शिष्याला सोने व सरिता यांची उपमा :
सोनें खराब होऊन त्याचें लोखंड कधीच होत नाहीं. तसें सदगुरुच्या दासाचएं मन इतकें शुध्द असतें कीं, त्यांत संशय कधीच उत्पन्न होत नाहीं. किंवा एखादी लहान नदी गंगेला मिळते आणि मिळाल्यानंतर ती गंगाच बनते. मग तिला गंगेतुन वेगळी काढायचें म्हटलें तरी ती कधींच वेगळी होणार नाही. गंगेला मिळण्यापूर्वी त्या नदीला लोक एक लहान ओढा समजतात. त्याचप्रमाणें सदगुरूची भेट व संगति होण्यापूर्वी शिष्य सामान्य माणूस असतो. परंतु सदगुरूची गांठ पसली कीं, तो लगेच तद्रूप होतो. त्याला सदगुरुचा अधिकार येतो. 

परिसाची उपमा व तिचा उणेपणा :
परीस लोखंडाचे सोनें करतो पण तें सोनें  दुसर्‍या लोखंडाला लावलें तर तर त्याचें कांही सोनें होत नाहीं. म्हणजे परीस लोखंडाला परीसपणा देत नाहीं. पण सदगुरूला शरण गेलेला शिष्य पुष्कळ लोकांना उपदेश करून तारतो. याचा अर्थ असा कीं, शिष्याला गुरुपद प्राप्त होतें. सोने आपल्या स्पर्शानें लोखंडाला सोनें बनवू शकत नाहीं. महणून परिसाची उपमा सदगुरूला लागूं पडत नाहीं.

सागर व त्याचा उणेपणा :
सदगुरु सागरासारखा आहे आहे म्हणावें तर तें योग्य नाहीं. सागराचें पाणी खारट असतें. अगदी क्षीरसागर घेतला तरी कल्पांतकाळीं तो नसतो. म्हणून ही उपमा उणी पडते.            

गगन व त्याचा उणेपणा :
सदगुरू गगनासारखा आहे म्हणावें तर तें बरोबर नाहीं. आकाश केवळ शून्य दिसतें. पण सदगुरू शून्यापलीकडील स्वरूप आहे. म्हणून ही उपमा उणी पडते.

पृथ्वी व तिचा उणेपणा :
सदगुरू पृथ्वीसारखा निश्चल, निर्भय आणि गंभीर आहे म्हणावें तर तें बरोबर नाहीं. कल्पांताच्या वेळी पृथ्वी विरून जाईल पण सदगुरू अभंग राहील. म्हणून ही उपमा उणी पडते.    

सूर्य व शेष यांचा उणेपणा :
सदगुरू सूर्यासारखा आहे म्हणावें तर तें बरोबर नाहीं सूर्याचा प्रकाश तो किती? शास्त्रांमध्ये सूर्यप्रकाशाच्या मर्यादा सांगितल्या आहेत. पण सदगुरुला मात्र मर्यादा नाहींत. सदगुरुच्या ज्ञानाच्या प्रकाशाला कोठेंच मर्यादा नाहींत. तो अनंत आहे. म्हणून सूर्य उपमेला उणा पडतो. आतां शेषाची उपमा घ्यावी तर तो डोक्यावर ओझें वाहतो. म्हणून ती उपमा उणी पडते.

पाणी व त्याचा उणेपणा :
सदगुरू पाण्यासारखा आहे म्हणावें तर तें योग्य नाहीं पाणी चंचळ असते. आणि कालांतरानें सगळें आटून जातें. परंतु सदगुरुस्वरूप मोठें निश्चल असून तें कधींच नाश पावत नाहीं. म्हणून ही उपमा उणी पडते.
  
अमृत व त्याचा उणेपणा:
सदगुरू अमृतासारखा आहे म्हणावें तर तें बरोबर नाहीं. स्वर्गांत राहून नित्य अमृत पिणारे देव अखेर मृत्युच्या मार्गानें जातात . तें नुसतें नांवाचें अमर असतात. पण सदगुरू ज्याच्यावर कृपा करतात तो खर्‍या अर्थानें अमर बनतो. म्हणून ही उपमा उणी पडते. 

कल्पतरू व त्याचा उणेपणा :
सदगुरू कल्पतरुसारखा आहे म्हणावें तर तें योग्य नाहीं. आपण जेवढी कल्पना करुं तेवढेंच कल्पतरू आपल्याला देतो. परंतु सर्व मानवी कल्पनाच्या पलीकडे असणार्‍या सदगुरूपुढें कल्पतरूची किंमत राहत नाहीं. किंबहुना कल्पना ओलांडूनच सदगुरूपाशीं जावें लागतें. म्हणून ही उपमा उणी पडते. 

चिंतामणी व त्याचा उणेपणा :
सदगुरू चिंतामणीसारखा आहे म्हणावें तर तें योग्य नाहीं. ज्याच्या मनांत चिंता आहे त्याला चिंतामणीचें महत्व वाटतें. सदगुरू शिष्याच्या मनांत कसली चिंताच उरुं देत नाहीं. ज्याला कांहीं इच्छाच शिल्लक उरली नाहीं तो कामधेनूची धार काढायला जाणार नाहीं. म्हणून ही उपमा उणी पडते.        

श्रीमंती व तिचा उणेपणा :
सदगुरुला श्रीमंत म्हणावें तर तें योग्य नाहीं. जगातील सर्व संपत्ति नाशवंत असते. पण सदगुरुच्या द्वाराशीं अविनाशी मोक्षलक्ष्मी तिष्ठत असते. स्वर्गलोक, इंद्रपद आणि त्याचें ऐश्वर्य हीं सगळी कालांतरानीं नाश पावतात. पण सदगुरुच्या कृपेची प्राप्ती झाली कीं, ती कोणत्याही कालीं नाश पावत नाहीं. म्हणून ही उपमा उणी पडते.

विनाशी विश्व उपमेस उणे :
ब्रह्मा, विष्णु आणि शंकर हे सगळे नाश पावतात. एक सदगुरूचें स्थानच तेवढें सदैव अविनाशपणें टिकतें. सगळी सृष्टी नाशवंत असल्यामुळें दृश्य विश्वामधील कोणत्याही वस्तूची उपमा शाश्वत स्वरूपाच्या सदगुरुला देतां येत नाहीं. पंचमहाभूतांची उठाठेव सदगुरूस्वरूपांत नाहीं.  

वर्णन करतां येत नाहीं हेंच त्याचें वर्णन :
या कारणास्तव सदगुरूचें वर्णन करतां येत नाहीं. त्याचें वर्णन करण्याचा प्रयत्न करून तें करतां न येणें हेंच त्याचें वर्णन समजावें. सदगुरुरुपाचा अनुभव ही आतील अवस्था आहे. जे स्वत: अंतर्यामीं स्थिर झाले आहेत. त्यांनाच त्या अवस्थेच्या खुणा कळतात. म्हणून या समासांत सदगुरूबद्दल जें मी सांगितलें तें फक्त अंतर्निष्ठांनाच कळेल.    
  

Friday, November 26, 2010

||दशक पहिला : स्तवननाम ||१|| समास तिसरा : शारदास्तवन


||दशक पहिला : स्तवननाम ||१|| समास तिसरा  : शारदास्तवन

              ||श्रीराम ||

आतां वंदीन वेदमाता| श्रीशारदा ब्रह्मसुता |
शब्दमूल वाग्देवता| माहं माया ||१||

जे उठवी शब्दांकुर| वदे वैखरी अपार |
जे शब्दाचें अभ्यांतर| उकलून दावी ||२||

जे योगियांची समाधी| जे धारिष्टांची कृतबुद्धी |
जे विद्या अविद्या उपाधी| तोडून टाकी ||३||

जे माहापुरुषाची भार्या| अति सलग्न अवस्था तुर्या |
जयेकरितां महत्कार्या| प्रवर्तले साधु ||४||

जे महंतांची शांती| जे ईश्वराची निज शक्ती |
जे ज्ञानियांची विरक्ती| नैराशशोभा ||५||

जे अनंत ब्रह्मांडें घडी| लीळाविनोदेंचि मोडी |
आपण आदिपुरुषीं दडी| मारून राहे ||६||

जे प्रत्यक्ष पाहातां आडळे| विचार घेतां तरी नाडळे |
जयेचा पार न कळे| ब्रह्मादिकांसी ||७||

जे सर्व नाटक अंतर्कळा| जाणीव स्फूर्ती निर्मळा |
जयेचेनी स्वानंदसोहळा| ज्ञानशक्ती ||८||

जे लावण्यस्वरूपाची शोभा| जे परब्रह्मसूर्याची प्रभा |
जे शब्दीं वदोनि उभा| संसार नासी ||९||

जे मोक्षश्रिया माहांमंगळा| जे सत्रावी जीवनकळा |
हे सत्त्वलीळा सुसीतळा| लावण्यखाणी ||१०||

जे अवेक्त पुरुषाची वेक्ती| विस्तारें वाढली इच्छाशक्ती |
जे कळीकाळाची नियंती| सद्गुरुकृपा ||११||

जे परमार्थमार्गींचा विचार- | निवडून, दावी सारासार |
भवसिंधूचा पैलपार| पाववी शब्दबळें ||१२||

ऐसी बहुवेषें नटली| माया शारदा येकली |
सिद्धचि अंतरी संचली| चतुर्विधा प्रकारें ||१३||

तींहीं वाचा अंतरीं आलें| तें वैखरिया प्रगट केलें |
म्हणौन कर्तुत्व जितुकें जालें| तें शारदागुणें ||१४||

जे ब्रह्मादिकांची जननी| हरीहर जयेपासुनी |
सृष्टिरचना लोक तिनी| विस्तार जयेचा ||१५||

जे परमार्थाचें मूळ| नांतरी सद्विद्याची केवळ |
निवांत निर्मळ निश्चळ| स्वरूपस्थिती ||१६||

जे योगियांचे ध्यानीं| जे साधकांचे चिंतनीं |
जे सिद्धांचे अंतःकर्णीं| समाधिरूपें ||१७||

जे निर्गुणाची वोळखण| जे अनुभवाची खूण |
जे व्यापकपणें संपूर्ण| सर्वांघटीं ||१८||

शास्त्रें पुराणें वेद श्रुति| अखंड जयेचें स्तवन करिती |
नाना रूपीं जयेसी स्तविती| प्राणीमात्र ||१९||

जे वेदशास्त्रांची महिमा| जे निरोपमाची उपमा |
जयेकरितां परमात्मा| ऐसें बोलिजे ||२०||

नाना विद्या कळा सिद्धी| नाना निश्चयाची बुद्धी |
जे सूक्ष्म वस्तूची शुद्धी| ज्ञेप्तीमात्र ||२१||

जे हरिभक्तांची निजभक्ती| अंतरनिष्ठांची अंतरस्तिथी |
जे जीवन्मुक्तांची मुक्ती| सायोज्यता ते ||२२||

जे अनंत माया वैष्णवी| न कळे नाटक लाघवी |
जे थोराथोरासी गोवी| जाणपणें ||२३||

जें जें दृष्टीनें देखिलें| जें जें शब्दें वोळखिलें |
जें जें मनास भासलें|  तितुकें रूप जयेचें ||२४||

स्तवन भजन भक्ति भाव| मायेंवाचून नाहीं ठाव |
या वचनाचा अभिप्राव| अनुभवी जाणती ||२५||

म्हणौनी थोराहुनि थोर| जे ईश्वराचा ईश्वर |
तयेसी माझा नमस्कार| तदांशेंचि आतां ||२६||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे शारदास्तवननाम समास तिसरा ||३||१. ३


शारदेचें मूळ स्वरूप :
वेदांची आई, ब्रह्मदेवाची कन्या, नादाचें जन्मस्थान, वाणीची स्वामिनी आणि महामाया अशी जी श्रीशारदा तिला मी नमस्कार करतो.

शारदा काय करते :
तिच्यामुळे सूक्ष्म रूपानें शब्द उत्पन्न होतात, वैखरीनें अपार शब्द बोलले जातात आणि तीच शब्दांचें अंतरंग मंजे स्पष्ट करून दाखविते.

जीवनात शारदा कोठें कोठें आढळते :
योग्यांच्या समाधीमध्यें व धाडसी पुरुषांच्या निर्भयतेमध्यें ती आढळते. विद्या व अविद्या या दोन्ही उपाधि ती नाहिंशा करते. आदिपुरुष जो ईश्वर त्याची ती भार्या आहे. ईश्चराशीं अत्यंत निकट असतां भक्ताच्या अनुभवास येणारी तुर्यावस्था ती हीच होय. तिच्या जोरावरच साधु पुरुष महान कार्य करण्यास प्रवृत्त होतात.

थोर पुरुषांच्या शांतीमध्ये आणि ज्ञानी पुरुषांच्या विरक्तीमध्यें शारदाच प्रगत होते. ईश्वराची स्वत:ची ही शक्ति अत्यंत  वासनारहित अवस्थेचें सौंदर्य समजतात.

शारदेचें सामर्थ्य :
शारदा अनंत विश्वें निर्माण करते आणि गंमतीनें खेळ खेळावा म्हणून त्यांना मोडून टाकते. पण आपण मात्र ईश्वराच्या स्वरूपांत लीन होऊन लपून बसते. इंद्रियांनी पाहूं लागले तर ती दिसतें पण विचारानें तिचा शोध घेऊं लागले तर ती आढळत नाहीं. म्हणून ब्रह्मादिकांना तिचा अंत लागत नाही. तिचें खरें स्वरूप आकलन होत नाही. 

शारदेचें विविध रंगी रूप :
विश्वरूपीं नाटकांतील दृश्य घटकांना त्यांच्या अंतर्यामी राहून शारदा आपल्या शक्तीनें नाचविते. जाणीवेमध्यें उत्पन्न होणारी अत्यंत निर्मळ स्फूर्ती तीच आहे. ज्ञानांमध्ये वास करणारें सामर्थ्य तिचेंच रूप असून तिच्या कृपेनेंच परमानंदाचा विलास भोगता येतो.   

विश्वांतील सौंदर्याची ती सुंदर स्वामिनी शोभते, परब्रह्मरूप सूर्याशीं त्याच्या तेजाप्रमाणे ती अगदी एकरूप असते. दृश्य विश्वाचा हा पसारा शब्दांच्या सहय्यानें ती नाहींसा करते. शारदा म्हणजे मोक्षाचें वैभव व मंगलांत मंगल अशी अमृतरूपीं सतरावी जीवनकलाच होय. लावण्यखाणी शारदा जीवाला शांती देणारी सत्वगुणांची लीला आहे. अव्यक्त ईश्वराला ती व्यक्त बनवते, त्याच्या संकल्पांचा विस्तार करणारी इच्छाशक्ति तीच आहे. काळावर स्वामित्व गाजविणारी सदगुरूकृपा ती हीच होय. परमार्थाचें साधन करणार्‍या साधकाला आत्मानात्मविवेकानें शारदा आत्मस्वरुपाची बरोबर कल्पना देते. शब्दांच्या मदतीनें म्हणजे श्रवणमनानें ती साधकाला दृश्य संसाराच्या पलीकडे घेऊन जाते.           

अशा रीतीनें पुष्कळ रूपांनीं नटणारी ही शारदा एकच माया आहे. ती स्वयंभू व पूर्ण आणि एकरूप असली तरी माणसाच्या अंतर्यामीं चार प्रकारे सांचलेली आढळते. 

कर्तृत्व सगळें शारदेचें :
  माणसाच्या अंत:करणारा परा, पश्यंती व मध्यमा या तीन वाणींमध्यें जें स्फुरतें तें वैखरीनें प्रत्यक्ष शब्दांत प्रगट होतें. शब्दानें सर्व व्यवहार चालतो. म्हणून जगांतील सगळें कर्तृत्व शारदेच्या शक्तीनें चालतें. शारदा ब्रह्मादिकांची आई आहे. विष्णु शिव तिच्या पोटी जन्मतात. तीन लोक असलेली ही अफाट विश्वरचना एका शारदेचाच विस्तार आहे. 

साधकाच्या जीवनांत शारदेचें स्थान :
शारदा परमार्थाचें मूळच आहे इतकेंच नव्हे तर केवळ अत्म्विद्याच आहे. शारदा म्हणजे ईश्वराची निवांत, निर्मळ आणि निश्चळ अवस्था होय. योग्यांना ध्यान लावण्यास मदत करणारी, साधकांना आत्मचिंतनाची कला शिकविणारी, आणि सिद्धांच्या अंत:करणात समाधिरूपानें स्थिर होणारी तीच असते.  

शारदेचें स्वरूप आकलन झालें कीं निर्गुणाची ओळखण होते व स्वस्वरूपाचा अनुभव आल्याची खूण पटते. सर्व दृश्य आकारांत ती संपूर्ण भरून राहिलेली आहे असा अनुभव येतो. शास्त्रें, पुराणें, वेद, श्रुती, इत्यादि ग्रंथ सारखें शारदेचेंच स्तवन करतात. सगळी माणसेदेखील नाना रूपांनी तिलाच स्तुती अर्पण करतात.

शारदेचें माहात्म्य : शारदेमुळें वेदशास्त्रांना मोठेपणा आहे. वास्तविक परमात्मस्वरूप कल्पनेच्या पलीकडे आहे. शब्द तेथें पोंचूच शकत नाही. त्याला मानवी कल्पनेच्या कक्षेमध्यें आणून "परमात्मा" असें नांव देणारी, उपमेच्या पलीकडे असणार्‍याला उपमेच्या प्रांतांत आणणारी ही शारदा आहे. परमात्मास्वरूप "मी आहे" अशी केवळ ज्ञानमय शुद्ध जाणीव होणें हें शारदेचें स्वरूप समजावें. मुळांत ती ज्ञानमयच असल्यानें सर्व प्रकारच्या विद्या, कला, सिद्धि आणि निश्चित बुद्धीरूप ज्ञान शारदेचाच विलास असतो.       

त्याचप्रमाणें भगवंताच्या भक्तांची भक्ति अंतर्मुख होऊन आत्मनिष्ठ राहणार्‍या ज्ञानी पुरुषांची आत्मस्थिति, आणि जीवन्मुक्तांची सायुज्यमुक्ती ती शारदाच होय.

शारदेचा विलक्षणपणा :
शारदा म्हणजे जिचा अंत लागत नाहीं अशी भगवंताची किंवा ईश्वराची माया. तिनें मोठ्या कौशल्यानें रचलेंलें विश्वरूप नाटक कोणालाच आकलन होत नाही. स्वत:ला ज्ञानी समजणार्‍या मोठमोठ्या ज्ञानी पुरुषांना ज्ञानाच्या अभिमानानें ती अधिक गुंतवते. डोळ्यांनीं जें दिसते, शब्दांनीं जें जाणतां येतें आणि मनाला जें जें कल्पितां येतें तें सगळें हिचेंच रुप समजावें. 

भगवंताचें स्तवन असो, भजन असो किंवा त्याची भक्ति असो, शारदेच्या म्हणजेच मायेच्या मदतीशिवाय तें करतां येत नाहीं. माझ्या या वचनाचा खरा अर्थ स्वानुभवी पुरुषांनाच कळेल. म्हणून शेवटी थोरांपेक्षां थोर व ईश्वराचा ईश्वर असणार्‍या शारदेला तिच्या अंशानेच म्हणजे तादात्म्यानेंच मी नमस्कार करतो.     

Thursday, November 25, 2010

||दशक पहिला : स्तवननाम ||१|| समास दुसरा : गणेशस्तवन

||दशक पहिला : स्तवननाम ||||समास दुसरा  : गणेशस्तवन

        ||श्रीराम ||

ॐ नमोजि गणनायेका| सर्व सिद्धिफळदायेका |
अज्ञानभ्रांतिछेदका| बोधरूपा ||||

माझिये अंतरीं भरावें| सर्वकाळ वास्तव्य करावें |
मज वाग्सुंन्यास वदवावें| कृपाकटाक्षेंकरूनी ||||

तुझिये कृपेचेनि बळें| वितुळती भ्रांतीचीं पडळें |
आणी विश्वभक्षक काळें| दास्यत्व कीजे ||||

येतां कृपेची निज उडी| विघ्नें कापती बापुडीं |
होऊन जाती देशधडी| नाममात्रें ||||

म्हणौन नामें विघ्नहर| आम्हां अनाथांचे माहेर |
आदिकरूनी हरीहर| अमर वंदिती ||||

वंदूनियां मंगळनिधी| कार्य करितां सर्वसिद्धी |
आघात अडथाळे उपाधी| बाधूं सकेना ||||

जयाचें आठवितां ध्यान| वाटे परम समाधान |
नेत्रीं रिघोनियां मन| पांगुळे सर्वांगी ||||

सगुण रूपाची टेव| माहा लावण्य लाघव |
नृत्य करितां सकळ देव| तटस्त होती ||||

सर्वकाळ मदोन्मत्त| सदा आनंदे डुल्लत |
हरूषें निर्भर उद्दित| सुप्रसन्नवदनु ||||

भव्यरूप वितंड| भीममूर्ति माहा प्रचंड |
विस्तीर्ण मस्तकीं उदंड| सिंधूर चर्चिला ||१०||

नाना सुगंध परिमळें| थबथबा गळती गंडस्थळें |
तेथें आलीं षट्पदकुळें| झुंकारशब्दें ||११||

मुर्डीव शुंडादंड सरळे| शोभे अभिनव आवाळें |
लंबित अधर तिक्षण गळे| क्षणक्ष्णा मंदसत्वी ||१२||
चौदा विद्यांचा गोसांवी| हरस्व लोचन ते हिलावी |
लवलवित फडकावी| फडै फडै कर्णथापा ||१३||

रत्नखचित मुगुटीं झळाळ| नाना सुरंग फांकती कीळ |
कुंडलें तळपती नीळ| वरी जडिले झमकती ||१४||

दंत शुभ्र सद्दट| रत्नखचित हेमकट्ट |
तया तळवटीं पत्रें नीट| तळपती लघु लघु ||१५||

लवथवित मलपे दोंद| वेष्टित कट्ट नागबंद |
क्षुद्र घंटिका मंद मंद| वाजती झणत्कारें ||१६||

चतुर्भुज लंबोदर| कासे कासिला पितांबर |
फडके दोंदिचा फणीवर| धुधूकार टाकी ||१७||

डोलवी मस्तक जिव्हा लाळी| घालून बैसला वेटाळी |
उभारोनि नाभिकमळीं| टकमकां पाहे ||१८||

नाना याति कुशुममाळा| व्याळपरियंत रुळती गळां |
रत्नजडित हृदयकमळा- | वरी पदक शोभे ||१९||

शोभे फरश आणी कमळ| अंकुश तिक्षण तेजाळ |
येके करीं मोदकगोळ| तयावरी अति प्रीति ||२०||

नट नाट्य कळा कुंसरी| नाना छंदें नृत्य करी |
टाळ मृदांग भरोवरी| उपांग हुंकारे ||२१||

स्थिरता नाहीं येक क्षण| चपळविशईं अग्रगण |
साअजिरी मूर्ति सुलक्षण| लावण्यखाणी ||२२||

रुणझुणा वाजती नेपुरें| वांकी बोभाटती गजरें |
घागरियासहित मनोहरें| पाउलें दोनी ||२३||

ईश्वरसभेसी आली शोभा| दिव्यांबरांची फांकली प्रभा |
साहित्यविशईं सुल्लभा| अष्टनायका होती ||२४||

ऐसा सर्वांगे सुंदरु| सकळ विद्यांचा आगरु |
त्यासी माझा नमस्कारु| साष्टांग भावें ||२५||
ध्यान गणेशाचें वर्णितां| मतिप्रकाश होये भ्रांता |
गुणानुवाद श्रवण करितां| वोळे सरस्वती ||२६||

जयासि ब्रह्मादिक वंदिती| तेथें मानव बापुडे किती |
असो प्राणी मंदमती| तेहीं गणेश चिंतावा ||२७||

जे मूर्ख अवलक्षण| जे कां हीणाहूनि हीण |
तेचि होती दक्ष प्रविण| सर्वविशईं ||२८||

ऐसा जो परम समर्थ| पूर्ण करी मनोरथ |
सप्रचीत भजनस्वार्थ| कल्लौ चंडीविनायेकौ ||२९||

ऐसा गणेश मंगळमूर्ती| तो म्यां स्तविला येथामति |
वांछ्या धरूनि चित्तीं| परमार्थाची ||३०||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे गणेशस्तवननाम
              समास दुसरा ||||१. २


गणपतीचें निर्गुण अथवा तात्विक व विश्वव्यापक स्वरूप :- 
सर्व सिद्धिंची फळें देणारा, अज्ञानाचें आवरण दूर सारून भ्रम नाहीसा करणारा, आणि मूर्तिमंत ज्ञान असणारा ओंकाररूप जो गणपती त्याला मी नमस्कार करतो. गणपतीनें माझे अत:करण आंतबाहेर व्यापून टाकावें. तेथें त्यानें कायमचें घर करुन राहावें, आणि आपल्या कृपादृष्टीनें पाहून मला मुक्याला ग्रथं सांगण्याचें सामर्थ्य द्यावें. त्याच्या कृपेच्या सामर्थ्यानें भ्रम व अज्ञान याचें आवरण विरुन जातें आणि सारे विश्व गिळून टाकणारा काळ आपला गुलाम बनतो. अचानक त्याची कृपा झाली कीं, बिचारी संकटें भयानें थरथर कापू लागतात. इतकेंच नव्हे तर केवळ त्याच्या नामस्मरणानें तीं कोठल्या कोठें नाहींशीं होऊन जातात.

यासाठी गजाननाला विघ्नहर म्हणतात. जगांत ज्याला कोणि नाही त्याला तो आश्रयस्थान आहे. विष्णु, शंकर, वगैरे देव त्याला नमस्कार करतात. जगांत जें उत्तम आहे त्याला तो सांठा आहे. त्याला नमन करुन कोणतेही काम सुरुं केल्यास ते सर्व बाजुनें यशस्वी होतें. त्या कामांत संकटे, अडथळें व कटकटी निर्माण होत नाहींत.

गणपतीच्या सगुण रुपाचें वर्णन : त्याच्या रुपाचें चिंतन केले तर मनाला मोठें समाधान वाटतें. मग तें रुप प्रत्यक्ष पाहण्यासाठी मन डोळ्यामध्यें एकवटते. त्याच्या बाकीच्या सगळ्या क्रिया बंद पडतात. गणेशाच्या सगुण रुपाची शोभा विलक्षण आहे. त्यामध्यें कौशल्यानें मोठें सॊंदर्यं रचलेले दिसतें. तो नाचूं लागला की सगळे देव स्वत:ला विसरुन नुसतें पाहातच राहतात.

त्याच्या गंडस्थळांतून सारखा मद गळत असतो. म्हणून जेव्हां पहावें तेव्हां तो मस्त दिसतो, परमानंदानें सदा डोलत असतो. आंतून उसळणार्‍या आनंदामुळे त्याचें वदन प्रसन्‍न असतें. त्याचें रुप भव्य आणि धिप्पाड आहे, त्याचा देह जबर शक्तिमान व प्रचंड आहे. त्याच्या विशाल कपाळाला दाट शेंदुर लावलेला आहे. त्याच्या गंड्स्थळांतून गळाणार्‍या मदाला अनेक प्रकारचे सुगंध येतात. ते आजुबाजूस दरवळतात. त्या कारणानें भुंग्यांचें थवे घूं घूं आवाज करीत त्याच्या डोक्याभोंवती गर्दी करतात. एखाद्या सोटासारखी त्याची सोंड कधीं सरळ तर कधीं मुरळलेली, गुंडाळलेली असते. कपाळावर दोन आवाळें छान दिसतात. खालचा ओठ लोंबलेला असतो आणि उग्र गंध असलेला मद क्षणाक्षणाला थोडा थोडा गळतो. 

चौदा विद्यांचा हा स्वामी, त्याचे डोळे अतिशय लहान असून तो त्याची सारखी उघडझांक करतो. चांगले लांबरुंद पण लवचिक असलेले आपले कान तो पंख्यासारखे हालवतो व त्यांचा फडफड असा आवाज होतो. त्याच्या मुकुटांत सुंदर रंगांचीं रत्नें आहेत. ती तेजानें झळकतात. त्यांचें सुंदर रंग आजुबाजूला प्रकाशतात. गणपतीच्या कानांतील कुंडलें चमकतातच पण त्यांत बसवलेले नीलमणी विशेष प्रकाश टाकतात. त्याचे दांत घट्ट व पांढरे शुभ्र आहेत. त्याला रत्नखचित सोन्याचें कडें आहे. कड्याच्या खालीं लहान लहान सोन्याची पानें चमकतांना दिसतात. त्याचें विशाल पोट थलथलतें. जिवंत नाग कमरेला पट्ट्यासारखा वेढलेला असतो. कमरेच्या साखळीची लहान लहान घुंघरें अगदी मंद आवाजानें झणत्कार करतात. त्याला चार हात आहेत. त्याचें पोट चांगलें सुटलेलें असून कमरेला पितांबर घट्ट बांधलेला आहे. पोटावरचा मोठा नाग फणा उभारून फुत्कार टाकतो. तो नाग फणा काढून डोलतो व जिभल्या चाटतो. कमरेला वेढा घालून बसलेला तो नाग बेंबीपाशीं फणा उभारून टकमका पाहतो. गणपतीच्या गळ्यांत नाना तर्‍हेच्या फुलांच्या माळा आहेत. त्या कमरेच्या सापपर्यंत लोळत राहतात. हृदयावरील रत्नजडित पदक मोठें शोभून दिसतें.    

चार हातांपैकी एका हातांत परशु, दुसर्‍या हातांत कमळ, तिसर्‍या हातांत टोंकदार तेजस्वी अंकुश, आणि चौथ्या हातांत गोल मोदक घेतलेला आहे. मोदक त्याला अतिशय आवडतो. अनेक प्रकारचे हावभाव दाखवून कला व कौशल्य यांनी संपन्न असे अनेक तर्‍हेचें नृत्य तो करतो. साथीला टाळ व मृदंग हीं वाद्यें असतात. मधून मधून त्याचा हुंकार त्यामध्यें भर घालतो. हुंकार करणें नृत्याचें एक गौण अंग आहे. शरीरानें स्थूल दिसणारा गणपती क्षणभरही स्वस्थ नसतो. चपळपणांत तो सर्वांपेक्षा श्रेष्ठ आहे. सोन्द्र्याची खाणच अशी त्याची मूर्ति मोठी सुलक्षणी व सुबक आहे. त्याच्या पायांतील पैंजण रुणझुण असा गोड आवाज करतात. वाकींचा देखील मोठा ध्वनि होतो. घुंघरूं घातलेली त्याची दोन्ही पावलें मन हरण करतात. ईश्वराच्या सभेला गणपतीमुळें मोठी शोभा येते. त्याच्या दिव्य वस्त्रांचें तेज सर्वत्र पसरतें. त्याचें सान्निध्य लाभलें कीं साहित्य निर्माण करण्यास अष्ट नायिका सदैव साह्य करतात. असा हि गणपती सर्व अवयवांनीं सुंदर आहे. सर्व विद्यांचा तो स्वामी आहे, सांठा आहे. त्याला मी अगदीं मनापासून साष्टांग नमस्कार करतो.

गणपतीच्या उपासनेचें फळ : 
गणेशाच्या रूपाचें चिंतन केले तर अज्ञानानें भ्रमलेल्या माणसांच्या बुद्धींत ज्ञानाचा प्रकाश पडतो. त्याच्या गुणांचें वर्णन ऐकले तर सरस्वती प्रसन्न होते.

त्याला ब्रह्मादि देव नमस्कार करतात. त्याच्या पुढें माणसाला कांहींच किंमत नाही. तरीपण ज्याची बुद्धि मंद असेल त्यानें गणपतीची उपसना करावी, त्याचे चिंतन करावें. जी माणसे अवलक्षणी व मूर्ख असतात किंवा जी अति हीन असतात, ती माणसे गणपतीच्या चिंतनानें हुशार बनतात व सर्व विषयात पारंगत होतात. गणपती मोठा समर्थ आहे, सर्व इच्छा पूर्ण करणारा आहे, साधकाला स्वानुभवाचा स्वार्थ साधून देणारा आहे. या कलियुगांत देवी आणि गणपती मुख्य देवता मानतात. मनांत परमार्थाची इच्छा धरून मी माझ्या बुद्धीप्रमाणें त्या मंगलमूर्तीची स्तुती केली आहे.